Badanie ultrasonograficzne - USG
Współczesna diagnostyka medyczna stosuje często w badaniach specjalistyczne urządzenia. W ultrasonografii (USG) wykorzystuje się aparat wysyłający fale ultradźwiękowe, co umożliwia obejrzenie wnętrza wielu narządów naszego ciała.
Urządzenie do przeprowadzania USG składa się z dwóch części: głowicy (podczas badania trzyma ją lekarz) pełniącej funkcję nadajnika i odbiornika fal ultradźwiękowych oraz aparatu (wygląda jak duży komputer z monitorem i dziesiątkami przełączników) przetwarzającego odebrane sygnały w obraz. Fale ultradźwiękowe docierają do narządów wewnętrznych, które w różny sposób pochłaniają lub odbijają wiązkę ultradźwięków, co po analizie komputerowej odbierane jest jako ciąg ciemniejszych lub jaśniejszych punktów. Zebrane razem na monitorze tworzą zarys badanego narządu.
Jest najczęściej wykonywanym badaniem. Z reguły w ten sposób oceniamy stan narządów jamy brzusznej - wątroby, pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych, nerek, trzustki, śledziony, aorty i dużych naczyń, pęcherza i gruczołu krokowego, macicy i przydatków. Badanie to wykonuje się przez powłoki jamy brzusznej. Skórę smaruje się specjalnym żelem, który zapobiega odbijaniu fal.
A co gdy układ pokarmowy choruje?
Pamiętać należy o tym, że za pomocą USG lekarz nie może dokładnie ocenić stanu pozostałych części przewodu pokarmowego (żołądka, dwunastnicy, jelit) ani też rozpoznać choroby wrzodowej, nadżerek lub polipów w przewodzie pokarmowym. Nieco więcej informacji może dostarczyć hydro-USG jelita grubego. Polega ono na tym, że stan jelita określa się (przez powłoki brzucha) po wypełnieniu go kilkoma litrami wody. Oprócz samej oceny narządów USG może też służyć do wytyczania drogi igle, którą nakłuwa się zmiany w wątrobie, nerkach, trzustce.
USG endorektalne
Do jego wykonania służy kilkunastocentymetrowa głowica średnicy palca, którą wprowadza się przez odbyt. Na końcówce głowicy znajduje się gumowy kapturek, który przed badaniem napełnia się wodą (zapewnia on lepszy kontakt ze ścianą badanego narządu). USG wykonuje się głównie w celu oceny zmian nowotworowych w jelicie (rozmiaru i stopnia naciekania guza) oraz dokładnej oceny gruczołu krokowego. Można też za pomocą tego aparatu pobrać specjalną igłą wycinki do badania skrawków tkanki pod mikroskopem.
USG endowaginalne
Przeprowadzają je głównie ginekolodzy. Badanie wykonuje się po umieszczeniu aparatu w pochwie. Dzięki niemu można dokładnie ocenić zmiany zachodzące w macicy lub jajnikach. Można też obserwować cykl owulacyjny i pobierać wycinki do badań.
USG serca
Inaczej nazywane ECHO serca. Aparat służący do badania ma inną głowicę niż urządzenie do USG brzucha oraz przystawkę kardiologiczną. Możliwości oceny serca przy użyciu tej metody stały się tak duże, że ECHO zaczyna być badaniem nieodzownym do podjęcia jakiegokolwiek leczenia kardiologicznego. Dzięki niemu możliwe staje się określenie struktury serca i funkcji zastawek, zaburzeń kurczliwości ściany, przecieków, fal zwrotnych, frakcji wyrzutowej i wielu innych parametrów.
USG dopplerowskie
Służy do oceny przepływu krwi w naczyniach krwionośnych i sercu. Wykorzystuje się tu fakt zmiany długości fali odbitej od przedmiotu, który zbliża się lub oddala od głowicy. W przypadku USG takim przedmiotem są krwinki czerwone. Analizując odbitą od nich falę ultradźwiękową, można wykreślić kierunek i sposób przepływu krwi. Mierząc obszar zmiany barwy, jego kolor i nasycenie, dowiadujemy się np., że: jest nieszczelna zastawka mitralna w sercu; w aorcie znajduje się skrzeplina, która zaburza przepływ krwi;przewód Bottala jest drożny. Ocena USG dopplerowskiego nastręcza wiele trudności i nie każdy lekarz potrafi to dobrze robić.
Przezprzełykowe EndoUSG
Jest to nowa technika badawcza. Początkowo zakładano do przełyku "na ślepo" cienki aparat, który służył do dokładniejszej oceny serca (głównie do zbadania, czy w jamach serca nie występują skrzepliny, które mogą oderwać się, stanowiąc wtedy poważne zagrożenie zatorowe). Obecnie zminiaturyzowana głowica umieszczana jest na końcu urządzenia nie różniącego się zbytnio od gastroskopu. Dzięki temu można pod kontrolą wzroku umieszczać tę głowicę w odpowiednim miejscu przełyku, żołądka lub jelita. W taki sposób ocenia się rozmiary i stopień naciekania guzów (zwłaszcza podśluzówkowych), ogląda dokładnie trzustkę i drogi żółciowe. Oczywiście pobiera się też wycinki do badania.
Co można jeszcze badać za pomocą USG?
Na przykład oko. W tym celu używa się malutkiej głowicy przykładanej do powieki lub bezpośrednio do rogówki "widać wówczas przekrój oka i oczodołu. Można również wykonać USG piersi, co zaleca się szczególnie kobietom do 35. roku życia, karmiącym matkom i ciężarnym. USG tarczycy umożliwia dokładną ocenę wielkości ewentualnych zmian (np. guzków, torbielek, które dodatkowo można łatwo nakłuć pod kontrolą USG).
Innym przykładem jest USG jąder, które pozwala wykluczyć lub potwierdzić zmiany chorobowe w jądrach i najądrzach. Na sali operacyjnej wykonuje się USG "śródoperacyjne" specjalnie osłonięty i wysterylizowany aparat jest używany w trakcie zabiegu do oceny położenia i rozmiarów operowanej zmiany. U małych dzieci można dzięki USG badać mózg poprzez nie zrośnięte ciemiączko. Badanie ultrasonograficzne pozwala też ocenić kostnienie i stosunki anatomiczne stawów biodrowych u małych pacjentów, co oznacza wcześniejsze wykrycie wszelkich nieprawidłowości. USG naczyń mózgowych przeprowadza się specjalną sondą przez pokrywę czaszki, aby stwierdzić ewentualne zaburzenia funkcji, upośledzenia, obecność tętniaków. Wykonanie ultrasonografii u kobiet ciężarnych daje obraz ułożenia łożyska, ukazuje rozwój płodu, a nawet jego płeć oraz wiek.
Jak się przygotować?
Wszystko zależy oczywiście od tego, jaki narząd będzie badany. W przypadku USG jamy brzusznej lekarze zalecają wcześniejsze przeczyszczenie jelit oraz zażycie środka przeciw wzdęciom w przeddzień badania (np. Espumisan, Ceolat itp.). Ułatwi to zwłaszcza ocenę trzustki, która u osób źle przygotowanych jest niewidoczna (i wówczas opis brzmi: "...trzustka przesłonięta gazami").
Duże znaczenie ma odpowiednie przygotowanie się do USG pęcherza moczowego - należy bowiem powstrzymać się z oddawaniem moczu i przyjść z pełnym pęcherzem na badanie. Umożliwia to ocenę tego narządu (pusty pęcherz jest zapadnięty i niewiele można zobaczyć), a poza tym wypełniony pęcherz jest "oknem akustycznym" pozwalającym określić stan narządów miednicy małej. Można też łatwo stwierdzić, czy coś uciska pęcherz (np. powiększony gruczoł krokowy), oraz określić, ile moczu zostaje w pęcherzu po jego opróżnieniu (stanowi to pośredni dowód na istnienie zaburzeń w odpływie moczu).
W przypadku USG transrektalnego wykonuje się przed badaniem głęboką lewatywę w celu oczyszczenia końcowego odcinka jelita grubego.
Jak wygląda badanie?
Poza wyjątkowymi sytuacjami (USG endorektalne, endowaginalne) badanie jest szybkie, niebolesne i mało kłopotliwe. Po wejściu do gabinetu przekazujemy lekarzowi lub pielęgniarce skierowanie (choć nie zawsze jest ono konieczne). Następnie rozbieramy się, odsłaniając odpowiednią część ciała (brzuch, szyję itp.), i kładziemy na leżance w sposób wskazany przez osobę przeprowadzającą badanie "na wznak" lub na lewym czy prawym boku. Wyjątkowo (np. do nakłucia nerki) kładziemy się na brzuchu. Lekarz pokrywa skórę albo głowicę aparatu żelem (może być to jedyny przykry moment, gdyż żel bywa zimny). Potem już tylko wykonujemy polecenia (np. nabieramy i zatrzymujemy na dłuższy czas powietrze). Wyjątkowo możemy odczuwać jakiś ból, gdy zostanie silniej naciśnięte głowicą miejsce, które nas boli. USG może trwać od 5 minut do jednej godziny - w zależności od rodzaju diagnozowanego narządu.
Po badaniu wycieramy się z żelu i czekamy na wynik, który otrzymujemy po kilku minutach.
artykuł lek. med. Marka Horyńskiego